[vc_row][vc_column][us_btn text=”Wróć do spisu treści książki” link=”url:http%3A%2F%2Finik.pl%2Fnasze-ziola-i-leczenie-sie-niemi%2F|||”][vc_column_text]
I. ROŚLINY TRUJĄCE ALBO JADOWITE.
Polska flora posiada znaczną ilość ziół jadowitych lekarskich, które, umiejętnie zastosowane, stanowią najdzielniejsze lekarstwa, jednakże dla ogółu ten dział roślin musi być zamknięty, czyli że dla domowego leczenia zużytkowany być nie może.
Stosowanie wewnętrzne każdej z tych roślin wymaga przedewszystkiem postawienia ścisłej diagnozy, t. j. właściwego określenia choroby, następnie zastosowania w danym wypadku odpowiedniej dawki, zależnie od kompleksji, wie-ku i indywidualności pacjenta, dalej określenia siły działają-cej środka i umiejętności przygotowania samego lekarstwa. Ze wszystkich tych względów, lekarstwo z trujących roślin zalecić musi lekarz, przygotować je zaś powinien aptekarz.
Zewnętrzne stosowanie tych roślin, z wyjątkiem chorób ocznych, nie przedstawia niebezpieczeństwa, chociaż wymaga pewnych ostrożności.
Jeżeli traktuję ten dział w niniejszej książce, czynię to dlatego, aby czytelnik trujące rośliny poznał i przypadkiem nie użył ich przez mylną nazwę, t. j. błędną terminologję ludową. Dlatego pomijanie zupełnem milczeniem jadowitych ziół w różnych podręcznikach dla domowego leczenia uważam za bezwzględnie złe.
Przytem czytelnik, poznając rośliny lecznicze trujące i wiedząc, że mają one zastosowanie w aptekach, może je zbierać, suszyć i spieniężyć, z korzyścią tak dla siebie, jak i dla kraju.
Ważniejsze rośliny lecznicze trujące:
1. Veratrum album L. (Veratreae) — Ciemierzyca biała.
Roślina wieloletnia, bytująca na wilgotnych łąkach między krzakami. Liście pochwiaste, równolegle skarbowane, jajowato kończyste; kwiaty biało-zielonawe od lipca do września.
Kłąb i korzenie ciemierzycy zawierają w dużej ilości mniej lub więcej trujące alkoloidy, które w mniejszym lub większym stopniu najpierw podniecają, a następnie paraliżują zakończenia nerwów czucia.
Dawniej stosowano korzeń ciemierzycy do wewnątrz przy newralgjach, podagrze, reumatyzmie, lecz obecnie używany jest tylko zewnętrznie w postaci nalewki spirytusowej, w pomieszaniu z innemi środkami, do wcierania, dla uśmierzenia bólu np. przy reumatyzmie, w postaci proszku bardzo subtelnego, jako proszków kichających (przy asfikcji), wreszcie tenże proszek, roztarty z tłuszczem, siarką i szarem mydłem — do wcierania w wypadku świerzby, do leczenia parchów i t. d.
U nas ciemierzyca trafia się w Lubelskiem, Siedleckiem, Sandomierskiem, Krakowskiem, na Białorusi, Wołyniu i w Małopolsce. .
2. Datura Stramonium L. (Solaneae) — Dędera, Bieluń zwana jeszcze Donderakiem, Tonderą, Pinduryndą.
Ziele roczne, wyrastające na śmietniskach, gruzach, kolo zabudowań gospodarskich, na ziemi, bogatej w materje nawozowe. Kwiaty duże, wydłużono-kieliszkowate, osadzone pojedynczo między regularnie rozwidlającemi się rozgałęzieniami. Owoc owalny, silnie kolczasty, wielkości dużego orze-chu włoskiego. Liście głęboko powyzębiane, gładkie.
Do leczniczego użytku idą liście, rzadziej nasienie dojrzałe. Liście te zawierają dużo soli mineralnej, przedewszystkiem saletry (KN03) oraz alkoloidy silnie jadowite: hioscy- jaminę i atropinę; prócz tego nasiona mają w znacznej ilości tłusty olej.
Liście dędery dobrze wysuszone, używane są jako tytuń albo cygaretki do palenia przy atakach duszycy (astmy), z na¬sion zaś przygotowuje się nalewkę na spirytusie, używaną niekiedy łącznie z innemi środkami do wcierania przy reumatyzmie i innych bólach.
3. Convallaria majalis (Liliaceae) — Konwalja, Lanuszka.
Roślina wieloletnia, bytująca po lasach wilgotnych i łą-kach. Posiada liczne łodygi podziemne pełzające; liście owal- no – szeroko – lancetowate, spiralnie zwinięte, cało – brzegie, o 15—20 cm, długości, zwykle 2, niekiedy 3. Kwiaty (perigonium) białe jakby z cukru zrobione, jednostronnie na głąbiku zwisie, silnie pachnące, lecz po wysuszeniu zupełnie utrącające zapach. Kwitnie w maju i na początku czerwca.
U nas w lecznictwie używa się kwiatów świeżych konwalji do przygotowania nalewki, a w braku takich — suszonych. W innych krajach nalewkę wyrabiają z całej rośliny razem z korzeniami, zbieranej w czasie kwitnienia, a przerabianej również na wyciąg wodny i spirytusowy.
Konwalja zawiera: dwa glukozydy — konwallarinę (przeważającą w kwiatach) i konwallamarinę — w liściach i korzeniach.
Konwalja i preparaty z niej otrzymywane stosowane są przy chorobach serca, zamiast naparstnicy. Przytem konwalja jest lekiem moczopędnym, a w tym kierunku silniej od kwia¬tów działają korzenie i liście. Stosować może tylko lekarz.
Od czasów najdawniejszych konwalja znana była w lecznictwie ludowem i stosowana przeciw padaczce, puchlinie wodnej, robakom, a kwiaty ususzone i starte na pył, jak ta-baka, wywołują silne kichanie. W medycynie obecnie zyskała sobie ogólne uznanie lekarzy i należy do liczby środków często używanych, lecz z polecenia lekarza.
4. Hyoscyamus niger (Solanaceae) — Lulek, Szalej albo Szaleniec.
Dwuletnie pospolite ziele, spotykane pod plotami, po śmietnikach, zawsze blisko siedzib ludzkich.
Roślina powszechnie znana, chociaż pod różnemi nazwami, o liściach głęboko i nieforemnie wcinanych, kosmatych, lepkich, wstrętnego zapachu i kwiatach brudnożółtawych, z ciemnym, gęsto siatkowym deseniem, jednostronnie wyra-stających. Owoc podobny do dwojaczków z pokrywką, ukryty głęboko w kielichu. We wszystkich częściach ziele silnie jadowite, odrażającej woni. Nasiona żółto-brunatnawe, siatkowane, oleiste.
Główne składniki działające są to alkaloidy trujące. Hjoscjamina izomoryczna z Astropiną i Hioscyna (Seopolamina. Zbierać liście należy w czasie kwitnienia i dokładnie wysuszać w cieniu.
Preparaty farmaceutyczne z lulka stosowane są jako środki uspokajające, przeciwkurczowe i tłumiące bóle, we-wnętrznie jako wodny wyciąg (ekstrakt) i zewnętrznie jako wyciąg w maściach lub jako olejek szalejowy. Skopolamina niekiedy w okulistyce i przy operacjach przed chloroformowaniem.
5. Papaver somniferum (Papaveraceae) — Mak usypiający albo ogrodowy.
Znana wszystkim jednoroczna roślina, hodowana dla nasion w ogrodach i na polach, posiada liczne odmiany różniące się zabarwieniem kwiatu, postacią makówek, kolorem nasion i t. d. Właściwy mak lekarski, z którego makówek otrzymują makowiec (opjum), posiada czysto białe kwiaty i białe nasiona.
Opjum jest to zgęstniały sok, wyciekający z nadrapanych, jeszcze niedojrzałych makówek (zbierany w dnie upalne), ugniatany w pałeczki, placuszki albo kule wielkości dużej pomarańczy, a następnie w takiem obrobieniu wysuszony.
Jak wykazały robione u nas próby, polskie opjum jest wysokiej wartości leczniczej, zawiera bowiem do 12% morfiny. Wogóle w opjum znaleziono 22 alkoidy, jak: morfina, kodeina, narkotyna, narceina i t. d.
Wspominam tu o maku, gdyż po wsiach często praktykowany jest sposób uspakajania i usypiania krzyczących niemowląt zapomocą pojenia ich odwarem malcowin albo główek makowych. Sposób ten godny jest potępienia, gdyż makowiny usypiają dlatego, że zawierają narkotyczne alkaloidy, co wogóle źle się odbija na zdrowiu dziecka, może mieć następstwa nawet w późniejszym wieku, a niekiedy dziecko usypia na zawsze.
Z główek makowych przygotowywany jest w aptekach syrop (Syrupus Diacodii).
6. Adonis vernalis L. (Ranunculaceae pl. Anemoneae)— Milek wiosenny, zwany także Gorzykwiatem.
Wieloletnia roślina, trafia się u nas tylko na marglowa- tym gruncie w Pinczowskiem, Sandomierskiem, Lubelskiem i w Małopolsce.
Kwitnie żółto w kwietniu i maju. Liście podwójnie pierzasto-sieczne, listki igiełkowate, ciemno-zielone, gładkie. Owoc suchy, podobny z układu do szyszki.
Do celów leczniczych zbiera się ziele, ścinając je nieco nad ziemią, w czasie kwitnienia. Suszyć należy w cieniu, aby nie zmieniło koloru.
Stosowany jest w lecznictwie miłek wiosenny, jako środek niezbyt silny, lecz doskonale regulujący działanie serca, potęguje bowiem arterjalne ciśnienie, a przytem pobudza wydzielanie uryny. W Turkiestanie, w ludowem lecznictwie, oprócz ziela, używają i korzeń.
W ostatnich czasach adonidinę (jeden z alkaloidów Mil-ka) zaczęto stosować w okulistyce.
7. Digitalis purpurea (Scrophularineae) —Naparstnica purpurowa.
Ziele dwuletnie, trafia się w górach Świętokrzyskich i w Malopolsce.
Liście wydłużono-jajowate, albo owalno-laneetowate, lekko pilkowane, miękkie, owłosione, gęstonerwiste, nierówno groszkowate, kwiaty zebrane w kłos jednostronny, naparstkowate, różowe, białe lub żółtawe, wewnątrz plamisto-kropkowane, bezwonne, kwitnienie w lipcu i sierpniu. Cała roślina silnie jadowita.
Do lekarskiego użytku zbiera się liście. Przekonano się, że działają one jednakowo, czy zebrane pierwszego roku, je- sienią, czyto następnego — w czasie kwitnienia. Suszyć w cieniu.
Szczególniej 3 składniki tej rośliny, Digitalina, Digitalei na i Digitoksyna — glaukozydy, są silnemi truciznami, działającemu na serce.
Naparstnica purpurowa w różnej postaci stosowana jest przy chorobach serca jako środek zwiększający ciśnienie krwi, działa jednak kumulatywnie, może więc być tylko przyjmowana z przerwami, zatem lekarze starają się ją zastępować bądź miłkiem, bądź konwalją i t. d.
8. Atropa Belladonna L. (Solanaceae) — Pokrzyk, Wilcza wiśnia.
Wieloletnia roślina, trafia się w górach Świętokrzyskich, częściej w Olkuskiem i stąd w kierunku Krakowa, następnie rozciąga się na cale pasmo Beskid i Bieszczad. Najwięcej bytować lubi w zwaliskach starych murów, na opustoszałych siedzibach ludzkich, na ziemiach wapiennych, marglowych śród zarośli.
Rozrasta się bardzo silnie, tak że tworzy szerokie krzaki. Liście jajowo-zaostrzone, calobrzegie, faliste, kwiat brudno- liljowy, owoc: jagoda czarna, błyszcząca, wielkości wiśni, do połowy otulona kielichem, silnie trująca. We wszystkich częściach zawiera trujące alkaloidy, najważniejszy z nich — atropinę, używaną w okulistyce.
W medycynie stosowane są liście i niekiedy korzeń, głównie w postaci wyciągu wodnego, rzadziej nalewki, korzeń zaś w proszku, przytem atropina ma szerokie zastosowanie w okulistyce i niekiedy wewnętrznie.
Pokrzyk stosowany jest jako środek uspokajający przy rozdrażnieniach, bólach, konwulsjach, kurczach, newralgjach, kaszlu, atropina zaś, silnie trujący alkaloid, głównie dla rozszerzenia źrenicy.
9. Claviceps purpureaTul. (Hypocreaceae) — Sporysz.
Jest to grzybek, pasorzytujący na kłosach trawowatycb roślin, głównie żytnich, których nawiązek zaraża i wykształca się kosztem ziarna. Najwięcej pojawia się na życie jarem oraz w lata dżyste i cieple.
Widzimy go w postaci tępo-kątowatego czarnego rożka, przedstawiającego grzybnię w stanie spoczynku (sclerotia). Przed lub podczas żniwa przetrwalniki owe upadają na ziemię i leżą bezczynnie i bez zmiany aż do maja. Wtedy, w wa runkach sprzyjających (ciepło i wilgoć), powierzchnia ich pęka i pojawiają się na niej jaskrawo-czerwone, kapeluszowe grzybki, wydające zarodniki, te zaś, unoszone przez wiatr, dostają się do kwiatów żyta i tam wyrastają.
Sporysz zawiera do 35% oleju tłustego i bardzo bogaty skład. Ze sporyszu przygotowuje się całą masę preparatów farmaceutycznych.
Zastosowanie znajduje w akuszeryjnej i ginekologicznej praktyce, gdyż zadawany sporysz kurczy macicę i wstrzymuje krwotok; w tym celu stosowany jest po połogu oraz gdy idzie o wstrzymanie nadmiernego upływu krwi przy perjodach. Przy krwotokach płucnych, kiszkowatych, żołądkowych, nerkowych i t. d. sporysz również jest stosowany, a także przy paraliżach pęcherza moczowego.
Sporysz nieodtłuszczony tylko rok może być przechowywany bez utraty leczniczych własności. Wartość dobrego sporyszu poznaje się łatwo, po rozłamaniu bowiem powinien być wewnątrz czysto biały albo z lekkiem sinawym odcieniem.
10. Aconitum Napellus (Ranunculaceae-Helleboreae) -— Tojad, Mordownik.
Rośnie dziko w górzystych miejscowościach i hodowany jest w ogrodach dla swych pięknych, ciemno-niebieskich kwiatów, podobnych do hełmu.
Liście ciemno-zielone, dłoniaste, 3—7 sieczne; korzeń bulwiasty, szary, wieloletni.
Kwitnie w drugiej połowie lata i wtedy zbierać się po-winno ziele, a korzeń jesienią.
Głównym działającym składnikiem w roślinie jest „akonityna“, alkoloid nadzwyczaj trujący, którego więcej jest w korzeniach, aniżeli w liściach. Akonityna bardzo łatwo się rozkłada, często nawet w samej roślinie.
Tojad stosowany bywa jako środek, kojący bóle, przy gośćcu (reumatyzmie) i newralgjach, tak wewnętrznie, jako też do wcierań w pomieszaniu z innemi środkami w celu miejscowej anestezji skóry.
11. Daphne Mezereum L. (Thymelaede) — Wilcze łyko.
Niski krzew, rosnący u nas w lasach cienistych, znany ze swych pięknych różowych kwiatów, mięsistych, jakby zrobionych z wosku, pojawiających się przed liśćmi, bo często-kroć już w marcu. Wilcze łyko niekiedy zakwita jeszcze po-wtórnie w jesieni i niekiedy trafiają się okazy z białym kwiatem. Jagody czerwone okrąglo-jajowate, jednonasienne. Liście zebrane u wierzchołka łodygi, nieco skórkowate, tępo zakończone, szeroko lancetowate, ku nasadzie zwężające się.
We wszystkich częściach roślina trująca.
W medycynie stosuje się głównie korę wilczego łyka, zawierającego żółto-brunatną żywicę, zwaną „Mezereiną” o własnościach silnie drażniących, przeto wyciąg z niej służy do przygotowania plastru i maści, używanych w tym celu jak wezykatorja, więc narywających i drażniących.
Wilcze łyko jest środkiem ulubionym przez znachorów, ale zadawanie go wewnętrzne często kończy się zatruciem.
12. Colchicum auctumnale (Liliaceae-Colchiaceae)— Zimowit jesienny.
Cebulkowata (wieloletnia) roślina, u nas rosnąca na łąkach Małopolski. Cebula siedzi głęboko w ziemi. Kwiat liljowy pojawia się w październiku, wychodząc wprost z nagiej ziemi, kiedy roślina wcale nie ma już liści. Liście są szeroko- lancetowate, równolegle nerwiste (w ilości 3—4, rzadko 6), wychodzą na wiosnę razem z owocem, torebką, która po uschnięciu posiada ziarna rogowate, brunatne, kuliste, wielkości konopnych.
W medycynie używane są nasiona, rzadziej wysuszone cebulki; własności posiadają silnie jadowite, z powodu za-wartości alkaloidu zwanego „kolchicyną“.
Preparaty, przygotowane z zimowitu, głównie nalewka z nasion, stosowana jest przy leczeniu newralgji, reumatyzmu i podagry.[/vc_column_text][us_btn text=”Wróć do spisu treści książki” link=”url:http%3A%2F%2Finik.pl%2Fnasze-ziola-i-leczenie-sie-niemi%2F|||”][/vc_column][/vc_row]